We moeten onze kinderen opvoeden tot empathische mensen, vindt Marilse Eerkens. Ze leren de wereld niet alleen vanuit zichzelf te bekijken, maar zich ook in te leven in anderen. Niet meteen een oordeel te vellen, maar te begrijpen dat mensen ingewikkelde wezens zijn, met goede maar ook slechte dagen. Maar hoe doe je dat in een competitieve en individualistische samenleving? 'Veel ouders denken dat kinderen van nature wel weerbaar en empathisch zijn. Maar net als andere eigenschappen die ze van nature hebben, moeten we dat wel verder stimuleren en ontwikkelen.'
'De primatoloog Frans de Waal zegt het heel mooi: empathie is de smeerolie van de samenleving. Het is een soort cirkel. Als je enige streven is dat je kind gelukkig wordt, stel je geen vragen bij de structuren waarin we leven. Dan ga je er helemaal aan voorbij dat je heel gelukkig kunt zijn, terwijl je je niets aantrekt van wat er gaande is in de wereld.
Leer ze zich betrokken te voelen
Als je je kind opvoedt tot een empathisch mens, bewijs je ook de maatschappij een dienst. Onze kinderen krijgen flink wat voor hun kiezen. Denk aan klimaatproblemen en massa-immigratie. Om die problemen het hoofd te kunnen bieden moeten ze goed kunnen samenwerken. En dat samenwerken valt of staat bij hun empathisch vermogen.
Natuurlijk is empathie niet het enige dat je nodig hebt om de problemen van de toekomst het hoofd te bieden. Kinderen moet bijvoorbeeld ook leren omgaan met verschillen, inventief zijn, kunnen doorzetten bij tegenslagen en, minstens zo belangrijk, zich betrokken gaan voelen bij de maatschappij. Dit soort dingen geven we in onze opvoeding en op school vaak te weinig mee. Veel ouders gaan er misschien vanuit dat kinderen van nature wel weerbaar en empathisch zijn. Maar net als andere eigenschappen die ze van nature hebben, moeten we die wel verder stimuleren en ontwikkelen.
Individualistisch
Ik vind dat we te weinig praten over hoe je dat doet. Hoe voed je je kinderen empathisch op in een individualistische samenleving waarin we allemaal de competitie worden ingetrokken? Hoe vraag je in een wereld waarin we alles ophangen aan cijfers aandacht voor wezenlijke, maar onmeetbare waarden als empathie, veerkracht en creativiteit? Hoe kun je het daar samen over hebben?
Vroeger stond je in de kerk stil bij de vraag hoe te leven en hoe samen te leven. Nu dat is voor veel mensen weggevallen en moet je van goede huize komen om daar aandacht aan te besteden. Dat is hartstikke moeilijk, ik worstel er zelf ook mee.
Veilig voelen
Ik heb geleerd dat het allemaal begint bij kennis en bij zelfreflectie. Hoe werkt hechting? Hoe kan een kind zich veilig voelen? En welke rol speelt dat in de ontwikkeling van emptahie, veerkracht en creativiteit bijvoorbeeld? Om die vragen te beantwoorden moet je je verdiepen in de ontwikkeling van kinderen.
Stel jezelf vragen
Daarnaast is het belangrijk om goed naar jezelf te kijken: Hoe ben ik geworden wie ik ben geworden? Hoe ben ik gehecht? Wat voor relatie had ik met mijn ouders en hoe heeft dat mij gevormd? Daar ben je niet zomaar achter. Om jezelf echt goed te leren kennen en te begrijpen door welke emoties je wordt gedreven moet je bereid zijn om diep te gaan. Je moet verder durven kijken dan de oppervlakkige constatering dat je ‘een prima jeugd’ hebt gehad.
Stel jezelf vragen. Mocht ik bang of boos zijn? Hoe reageerden mijn ouders dan? Hoe reageer ik zelf eigenlijk op moeilijke situaties: loop ik weg, word ik boos, heb ik veel behoefte aan bevestiging? En hoe doe ik dat bij mijn kind? Ergert het me als het bang of boos is? Of wil ik het voor hem oplossen?
Aanvoelen
In mijn eigen opvoeding begon ik pas over deze dingen na te denken toen mijn oudste 15 was. Ik had altijd gedacht dat ik wel aan zou voelen wat ik moest doen. Natuurlijk moet je er aardige mensen van ze maken en ze moreel besef bijbrengen. En dat doe je door dat voor te leven. Maar dat is soms minder vanzelfsprekend dan het lijkt. Ik weet nog dat mijn zoon enorme ruzie had met mijn man en ik wilde ingrijpen. Zoon stampvoetend naar boven, ik er rustig achteraan. Maar een minuut later stond ik hem ook uit te foeteren. Alles wat ik geleerd had over het tactisch oplossen van dit soort problemen ging binnen de kortste keren overboord.
Zelfkennis
Nu ik beter weet hoe ik zelf ben gevormd, weet ik ook beter waarom ik doe wat ik doe. Realiseer ik me: mijn woede had niets met hem te maken, maar alles met mij. Ik bracht de bagage van mijn eigen opvoeding mee en daarin zaten goede dingen, maar ook minder goede. Ze was bijvoorbeeld behoorlijk autoritair. Als ik die zelfkennis eerder had gehad, had ik mijn eigen reacties beter begrepen.
Ik heb geleerd dat het goed is daar met je kinderen over te praten. Als je bereid bent van je eigen fouten te leren en je kinderen te vertellen wat je fout hebt gedaan, kunnen zij verder komen.
Zonder oordelen
Maatschappelijke betrokkenheid kun je ook stimuleren door met je kinderen te filosoferen. Open vragen stellen zonder te oordelen. Een vraag van alle kanten bekijken. Ik wilde heel graag dat mijn kinderen zich betrokken gingen voelen bij de wereld. Dus praatten we veel over politiek en maatschappelijke kwesties.
Maar mijn jongste is niet zo’n prater. Bij hem moest ik meer mijn best doen om echt in gesprek te komen. Hij was destijds een enorme Minecraftspeler. Daar heb ik zelf niet zo veel mee maar ik zag het wel als mogelijkheid voor een gesprek. Niet alleen over wat gamen zo leuk maakt, maar ook bijvoorbeeld over het spelen van gewelddadige games. Hoe erg is dat? En waar ligt de grens?
Soms zeggen kinderen dingen waar je echt van opkijkt. Een vriendje van mijn zoon is voorstander van de doodstraf bijvoorbeeld. Mijn eerste gedachte was: nou, nou! Maar toen ik hem vroeg waarom hij dat vond en wat tegenvragen stelde, werd het een heel leuk gesprek. Het heeft in ieder geval aan het denken gezet. En dat is wat je wilt bereiken. Dat is misschien niet te meten, maar wel onbetaalbaar.’
Interview: Marijke Verduijn
Over de vraag hoe je kinderen grootbrengt in een competitieve en individualistische samenleving schreef Marilse Eerkens het boek Als ze maar gelukkig worden.
Als ze maar gelukkig worden. Wat willen we bereiken met de opvoeding van onze kinderen?
De Bezige Bij, Amsterdam, 2022
Isbn 9789403166919
€ 22,99 (e-book €13,99) | 
