‘Ik heb zelf geen kinderen, dus ik kan niet als opvoeder spreken. Toch wil ik wel iets zeggen over wat belangrijk is om aan kinderen mee te geven. En dat is: omarm het leven. Ook als het moeilijk is.
Ik denk dat filosofie voor kinderen belangrijk is, omdat het een soort trainingsprogramma kan zijn voor het leven. Net zoals sport dat is, of kunst, of wetenschap. Dus net zoals je je kinderen op voetbal of hockey doet, naar school stuurt en zo nu en dan meeneemt naar een museum, zou je ze ook in contact kunnen brengen met filosofie.
Alle grote vragen die wij onszelf in ons leven stellen zijn al een keer eerder gesteld door denkers die ons nog steeds kunnen inspireren. Niet al hun antwoorden zijn één op één bruikbaar, maar ze kunnen je wel op een bepaald spoor zetten. Waarom zijn we hier, wat moeten we daarmee? Wat is geluk, wat is wijsheid?
Liefde voor je lot
Samen met tekenaar Sander ter Steege maakte ik een filosofische graphic novel-serie voor jonge lezers, waarin we het leven en werk van grote denkers bewerken tot een grappig en spannend eigentijds verhaal. Het eerste deel ging over Socrates, het tweede over Nietzsche, of zoals hij bij ons heet: Snorrie. Wat ik heb geleerd van Nietzsche is Amor fati: liefde voor je lot.
Amor fati betekent dat je alles wat jou overkomt, moet "bejahen": je moet het omarmen alsof je het zelf hebt gewild. Dat kan moeilijk zijn. Als er nare dingen gebeuren in je leven, doet dat pijn. Maar zelfs tegen die pijn zou je uiteindelijk dus "ja" moeten zeggen.
Nietzsche wist waar hij het over had. Hij had ongelofelijk veel lichamelijke pijn, waardoor hij soms wel een paar maanden per jaar helemaal niets kon doen en alleen maar in bed moest liggen. Hij kende ook emotionele pijn: hij had bijna geen geld, geen echte erkenning, weinig vrienden. De meeste vrienden die hij had, raakte hij kwijt. Maar in plaats van zichzelf te beklagen, stelde hij het begrip Amor fati steeds centraler. En hij werd steeds levenslustiger, steeds vitaler. Dat zijn leven in waanzin geëindigd is, staat daar haaks op en vertekent het beeld.
Proberen te behoeden
Ik zie dat veel ouders hun kinderen proberen te behoeden voor verdriet en pijn. Ik denk dat dat heel natuurlijk is en ik begrijp het ook, maar ik vraag me wel af of het goed is. Gun een kind zijn of haar ellende. Dat is heel moeilijk, maar ik denk wel dat het nodig is.
Ik las deze week een artikel over studenten die veel druk ervaren. Een constante in het artikel was dat ze heel beschermd waren opgevoed. Dat is fijn – ik ben dat zelf ook tot op zekere hoogte – maar het maakt ook dat je misschien minder goed gewend bent om met tegenslagen om te gaan.
Ik realiseer me dat de een veel meer op z’n bord krijgt dan de ander. Dat sommige kinderen heel geprivilegieerd zijn en andere in een veel minder gunstige situatie opgroeien. Toch denk ik dat het begrip Amor fati in bijna elke situatie te gebruiken is. Dat het je verder kan helpen als je tegen jezelf kunt zeggen: "Ik wil dit leven. Ik loop er niet voor weg; ook niet voor de moeilijke kant ervan."
Het cadeau van het leven teruggeven
Ik heb in mijn leven best veel geluk gehad, maar ik heb ook dingen moeten bevechten. Mijn vader is alcoholist geweest. In mijn familie hebben drie mensen zelfmoord gepleegd. Strikt genomen hadden ze daar natuurlijk het recht toe. Je mag het cadeau van het leven teruggeven. Je hebt er niet om gevraagd. En toch is en blijft het lastig te verteren.
Ik heb zelf ook moeilijke periodes gekend, maar juist door die ervaringen realiseerde ik me sterker dan daarvoor dat ik wil leven. Dat ik "ja" wil zeggen tegen het leven. Ik wil het cadeau niet teruggeven. Dan nog liever de pijn.
Dat is precies wat Nietzsche omschrijft. Hij wilde de pijn bejahen, omdat die hem deed voelen dat hij leeft. Zeker ook als een periode van pijn weer voorbij was, kon hij intens verliefd zijn op het leven.
Wel mijn ellende
Amor fati bevrijdt je van het slachtofferschap. Als je die woorden voluit kunt zeggen, hou je op met klagen. Dan komt er ruimte. Dan kun je zien: dit is misschien ellendig, maar het is wel míjn ellende. En ik wil hier zijn. Ik val niet samen met de ellende. Ik ben degene die er iets van moet maken.
Dat betekent niet dat je de situatie alleen maar moet beamen zoals ze is. Wel dat je je eigen leven eerst moet toe-eigenen om het überhaupt te kunnen veranderen – en dat is een levenslang proces. Als je het niet kunt veranderen, of nog niet, probeer er dan van te houden.
Liefde voor het leven
‘Wat is verdriet? Is het een vijand of een vriend?’, dichtte Frank Boeijen. Ik herken dat: ook groot verdriet kan je uiteindelijk veel leren. Amor fati gaat over de liefde voor het leven. Eigen het je toe op een manier die er "ja" tegen zegt. Of vrij naar Snorrie: alles waar je niet aan kapotgaat, maakt je sterker.’
Interview: Marijke Verduijn
Hier vind je een recensie van Becky Breinstein deel 2: ‘Het ravijn van Nietzsche’, door Marc van Dijk en Sander ter Steege. | 
