Desiree Berendsen is docent filosofie en ouder van twee pubers. De vragen die ze op school behandelt, zijn eigenlijk ook de vragen die onder haar opvoeding thuis liggen: hoe word ik een goed mens? Hoe leef ik een goed leven? ‘En dan “ik” in relatie tot anderen en de wereld waarop we leven. Want hoewel sommige filosofen daar anders over denken: je leeft niet voor jezelf alleen. Tegelijkertijd zit daar een spanning: want doet ze zelf wel genoeg?
‘Op school behandel je zulke vragen natuurlijk anders dan thuis. Dat begint al bij de vraag wat ons kenmerkt als “ik”. Zijn we verstandige mensen of worden we vooral door onze instincten gedreven?
In 6 VWO is het examenonderwerp dit jaar: “het goede leven en de vrije markt”. De filosofe Joan Tronto zegt dat wij mensen fundamenteel van elkaar afhankelijk zijn en dat we daarom voor elkaar moeten zorgen. Andere filosofen zeggen: nee, de mens bepaalt zijn eigen wet. Die twee verschillende inzichten maken natuurlijk nogal wat uit voor je relatie met anderen. Ben je autonoom, of van elkaar afhankelijk?
Eigen keuzes
Als ouder formuleer ik die vragen iets anders. Hoe help ik mijn kinderen een goed mens te worden, hun eigen keuzes te maken en hun eigen verantwoordelijkheden te nemen ten opzichte van zichzelf en anderen? Zoiets?
Dat start natuurlijk bij jezelf. We wonen in een achterstandswijk en hebben onze kinderen bewust in de buurt op school gedaan. Dat was niet de makkelijke weg – niet voor ons en niet voor hen. We stuitten op weerstand. Wij zijn de import, die ervoor zorgt dat de huizen duurder worden. En dat is waar.
Voor de kinderen was het ook niet makkelijk. De oudste is van jongs af aan nogal verbaal en de jongens in de klas accepteerden dat niet. Dus ze werd buitengesloten en raar gevonden. De jongste kan sociaal wat beter uit de voeten en had ook een leukere klas.
Verantwoordelijkheid
Zo zitten er in die basisvragen wel meer spanningsvelden. Bijvoorbeeld de spanning tussen je verantwoordelijkheid tegenover jezelf en je verantwoordelijkheid tegenover anderen. Ik leer mijn kinderen dat ze ook voor zichzelf mogen zorgen en niet de problemen van hun vrienden hoeven op te lossen. Ik vind het belangrijk dat ze een zekere mate van streetwise zijn. Je wil niet dat je kinderen watjes zijn. Daar hebben ze zelf niks aan en hun omgeving ook niet.
Vrijheid
We geven onze kinderen best veel vrijheid. In de COVID-tijd is de oudste, nu 15, gaan rondhangen. Ze merkte dat ze om de haverklap worden weggestuurd door handhaving. Dan hebben we het daarover: wat is redelijk en wat is een vreemde regel?
In de praktijk praten we heel veel met ze. Dat doen we al sinds ze twee zijn. Als we regels hebben, leggen we die uit. “Tot hoe laat mag ik hangen?” “Tot 18.00 uur en ’s avonds niet, want dan is het donker.” “Hoe laat moet ik van een feestje thuiskomen?” “Dat ligt er ook aan hoe laat de anderen naar huis gaan? Ik heb liever dat jullie samen optrekken dan dat je alleen naar huis komt.”
Niet altijd eens
Mijn man en ik zijn het niet altijd eens. Ik vind het belangrijk dat we aan tafel zitten en dat ze altijd groenten eten. Dan is het wel eens minder gezellig. Mijn man is daar minder streng in en vindt dat wel eens vervelend. Dat moeten we dan oplossen, want het is beter om de opvoeding samen te doen. Zolang er nog geen kinderen zijn, is een relatie vooral voor leuk. Maar als je kinderen krijgt, moet je een soort minibedrijfje draaien. En tegelijkertijd moet je wel blijven praten en het leuk hebben.
Mijn man is vrij orthodox christelijk opgevoed, ik meer vrijzinnig – al heb ik achteraf pas geleerd dat zo te noemen. Ik denk dat het meeste dat je van je ouders overneemt onbewust is, maar ik denk dat dat voor ons alle twee wel hetzelfde is: je leeft niet voor jezelf alleen.
Leven wij teveel voor onszelf?
Tegelijkertijd zit daar wel een spanning. Ik was gisteren nog bij iemand die twee pleegkinderen heeft en vanuit Utrecht naar het Noorden van het land is verhuisd, omdat hun pleegkind behoefte heeft aan rust. Zijn vrouw is aanzienlijk minder gaan werken; vanwege de pleegkinderen en omdat er daar minder werk is.
Ik vind het heel cool dat je je leven zo omgooit. Maar het haakt ook wel even: doen wij wel genoeg? Natuurlijk zijn er genoeg redenen om te zeggen dat zoiets in ons leven niet past. Maar soms heb ik het gevoel – in ieder geval voor mezelf – dat wij iets teveel voor onszelf leven.
Natuurlijk doe ik wel dingen voor een ander. Toen ik nog geen kinderen had, was ik vrijwilliger in de kerk. Ik zat in de ouderraad van de basisschool. Ik ben actief bij mijn sportclub. Maar ik realiseer me dat er vormen van vrijwilligerswerk zijn die mijn eigen leven meer overhoop zouden halen. Toen mijn man en ik elkaar net kenden, hebben we het wel over pleegzorg gehad, maar ik denk dat ik dat niet kan. Of dat ik het niet wil. Ik heb het gevoel dat mij dat teveel in mijn eigen vlees zou snijden.
Veilige basis
Bij mij knaagt dat meer dan bij mijn man. Je leeft toch niet voor jezelf alleen? Tegelijkertijd is het ook zoeken naar een goede balans. Mijn man had in zijn jeugd het gevoel dat zijn ouders de wereld aan het redden waren en hun eigen kinderen wel eens vergaten. Dat wil hij per se niet.
Voor ons is het belangrijkste dat we onze eigen kinderen een veilige basis geven. En thuis is voor mij de plek waar ik me veilig voel en kan ontspannen. Ik herinner dat zelfs Levinas, de filosoof die bekend is geworden met zijn denken over de ander, ergens zegt dat je ook moet zorgen voor een thuis, juist als je er wil zijn voor de ander.
Dus er zijn echt allerlei overwegingen om het te doen zoals wij doen. En toch steekt die vraag zo nu en dan de kop op: doe ik wel genoeg?
Interview: Marijke Verduijn
Lees ook de andere interviews in de serie Belangrijke opvoedvraag, bijvoorbeeld met
Annemieke: Wie ben jij?
Monique: Hoe versterk in hun innerlijk kompas?
Wiel: Hoe kan mijn kind bijdragen aan de samenleving?
En veel andere vragen (en aarzelende antwoorden) van ouders
| 
