'Bied kinderen perspectief in de klimaatcrisis'

Veel kinderen en jongeren maken zich zorgen over het klimaat. En dat is terecht, blijkt uit onderzoek van Save the Children en de Brusselse Vrije Universiteit. Kinderen die vorig jaar geboren zijn, gaan in hun leven veel meer extreme hittegolven, droogte, overstromingen, mislukte oogsten en bosbranden meemaken dan hun grootouders uit 1960.  

‘Er zijn jongeren die alle aandacht voor het klimaat overdreven vinden, maar ruim driekwart van de kinderen en jongeren maakt zich zorgen en een klein deel daarvan ligt er zelfs wakker van. Zij zien hun toekomst als onveilig’,  zegt Tom van Yperen van het Nederlands Jeugdinstituut. 

‘Op zich is dat niet nieuw. Uit mijn eigen jeugd herinner ik me zorgen om de zure regen en het gat in de ozonlaag. Het is ook niet gek dat jongeren zich zorgen maken, dat is een heel normale reactie op het nieuws over klimaat. Net als verdriet een normale reactie is op verlies. Ik zou er ook niet te snel een label op plakken, maar het is wel belangrijk dat ouders de zorgen van hun kinderen serieus nemen en proberen hen perspectief te bieden op een veilige leefwereld. Het gaat tenslotte  om een vraagstuk met een grote invloed op hun leven’

Drie dingen
Dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan, maar volgens Van Yperen komt het neer op drie dingen:

•    Praat met je kinderen; laat ze niet in hun eentje tobben. Geef ze ruimte hun zorgen óf hun scepsis te delen. Vraag wat ze ervan weten, wat ze ervan vinden en wat ze erbij voelen. Accepteer hun gevoelens en probeer die te benoemen. 

Maak het niet groter en erger dan het is, maar sluit aan bij wat je kinderen zeggen. Als zij zich zorgen maken over de overstromingen in Limburg, kom dan niet ook aanzetten met de bosbranden in Australië. 

Wees wel eerlijk. Een kind merkt heel gauw dat je het alleen maar probeert gerust te stellen, maar je zelf ook zorgen maakt.

Stel open vragen en luister goed. Zo kan je kind leren zijn gevoelens en mening onder woorden te brengen. Het is belangrijk dat kinderen ervaren dat hun mening ertoe doet en dat er naar hen wordt geluisterd.

•    Kinderen willen graag dingen doen; sluit daar bij aan. “Wat zou je er aan willen doen?” “Wat zou je er aan kunnen doen?” Dat hoeven maar heel kleine dingen te zijn. Kinderen verwachten terecht iets van de overheid en bedrijven, maar hebben tegelijkertijd ook de behoefte zelf iets te doen. Dat is belangrijk, omdat je dan niet alleen maar afhankelijk ben van anderen en omdat iets doen helpt om je beter te voelen. 

Met jongere kinderen kun je bijvoorbeeld afspreken dat ze korter douchen, of het licht uitdoen als ze niet op hun kamer zijn.  Alle beetjes helpen. 

Oudere kinderen zouden zich kunnen aansluiten bij een landelijke groep als De Jonge Klimaatbeweging, of een plaatselijke als de Young Changemakers in Den Bosch, of de Jongerensessies duurzaamheid in Amsterdam. 

Geef zelf het goede voorbeeld. Pas je levensstijl aan. Vraag ook wat je kinderen graag willen dat jij als ouder doet of laat, of jullie als gezin. 

•    Probeer ook voor ontspanning te zorgen. Laat het nieuws soms even het nieuws. Je kan kinderen heel goed duidelijk maken dat het niet goed voor je is om je voortdurend zorgen te maken. Ontspanning maakt je sterker. Probeer ook bij dit onderwerp humor in te brengen. Je mag er ook best grappen over maken. 

Rechten van het Kind
Juist omdat kinderen sterker dan hun ouders zullen worden geconfronteerd met de gevolgen van klimaatverandering raakt dit vraagstuk ook aan de Rechten van het Kind. ‘Behoorlijk fundamenteel zelfs’, zegt Van Yperen. ‘Dat is een spannende ontwikkeling. Er zijn al een aantal rechtszaken gevoerd waarbij de rechten van kinderen zijn ingebracht.’
Zo eisten in Duitsland jongeren ambitieuzere klimaatdoelstellingen van de staat. Zij beriepen zich daarbij op ‘hun recht op een toekomst’. De rechter ging daar voor een groot deel in mee, omdat volgens de Duitse grondwet de staat ook voor komende generaties het milieu en de dieren door wetgeving en rechtspraak moet beschermen. 

‘Die invalshoek werpt je ook als ouder of grootouder terug op je verantwoordelijkheid. Hoe gedraag ik me als burger en als consument? Wat is een verantwoordelijke leefstijl als ouder? Natuurlijk mag iedereen daar zijn eigen afweging in maken. Maar de benadering via de Rechten van het Kind is wel een spannende. En een wezenlijke.’

En wat als dat allemaal niet lukt?
Een deel van de jongeren vindt alle aandacht voor het klimaat overdreven. Wat kun je als ouder of als docent doen als je als ouder of docent anders over dit onderwerp denkt dan je kind of leerling – en praten niet blijkt te helpen? 
Van Yperen: ‘Dat kan behoorlijk ingewikkeld zijn, ook in hoe je als gezin consumeert of op vakantie gaat. 
Ook in een gezin of klas moet je van mening kunnen verschillen, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan, dat weet ik ook wel. Je moet wel met elkaar verder. 

Misschien lukt het om een paar afspraken te maken om elkaar tegemoet te komen. Kun je drie duurzame dingen afspreken die haalbaar en betaalbaar zijn? Het ene jaar vakantie in eigen land vieren en het andere jaar gaan vliegen? En hoe zou je de CO-2 uitstoot dan kunnen compenseren? Kun je samen een weekmenu samenstellen dat voor iedereen acceptabel is? 

Kun je er samen niet uitkomen? Besluit dan of de meerderheid beslist, of dat je als ouder de eindverantwoordelijkheid neemt. Probeer elkaar over en weer te respecteren. Hopelijk helpt de tijd om dichter bij elkaar te komen.’

Interview en foto: Marijke Verduijn

Het Nederlands Jeugdinstituut heeft op zijn website een start gemaakt met een dossier over jongeren en klimaatverandering, gericht op kinderen en jongeren, hun ouders en professionals en beleidsmakers. Het is de bedoeling dat het verder wordt gevuld, samen met jongeren, ouders en professionals. 
Dus heb je een aanvulling of andere feedback? Aarzel niet en neem contact op met het Nederlands Jeugdinstituut. Het mailadres vind je in het dossier.